Dziedziczenie – zasady i sposoby dziedziczenia

Dziedziczenie, zgodnie z prawem spadkowym to zdolność każdej osoby, która żyje w momencie otwarcia spadku i która została z mocy ustawy lub testamentu powołana do dziedziczenia.
Dziedziczenie jest tematem bardzo powszechnym, ponieważ prędzej, czy później będzie nas dotyczyło. Z tego też powodu, powinniśmy mieć świadomość, jak wyglądają sprawy dziedziczenia i na jakiej zasadzie ono działa.

Sposoby dziedziczenia

Po zmarłych można dziedziczyć na dwa sposoby. Pierwszy sposób jest dziedziczeniem ustawowym, gdzie spadkobiercami są osoby z grona najbliższych. Ta sytuacja ma miejsce wtedy, gdy osoba zmarła nie pozostawiła po sobie testamentu, czyli nie wskazała, w jaki sposób mają po niej dziedziczyć osoby najbliższe.

Drugim sposobem dziedziczenia jest dziedziczenie testamentowe. W tym przypadku, jak sama nazwa wskazuje, dziedziczy się na podstawie sporządzonego testamentu.
Dziedziczenie to najogólniej rzecz ujmując – wejście w sytuację prawną osoby zmarłej przez jego spadkobierców.

Różnice kwotowe w dziedziczeniu ustawowym i testamentowym

W pierwszej kolejności warto zaznaczyć, że dziedziczenie nie dotyczy tylko i wyłącznie majątku, czy też dokładniej mówiąc aktywów, które są składnikami mogącymi nas w jakiś sposób wzbogacić. Niestety, bardzo często się zdarza, że dziedziczy się długi, ponieważ w skład schedy wchodzą zarówno aktywa, jak i pasywa, czyli wszelkiego rodzaju zobowiązania osoby zmarłej.

Różnice kwotowe w dziedziczeniu ustawowym i testamentowym wyglądają następująco:

• w przypadku dziedziczenia ustawowego wszystko uzależnione jest od tego kto znajduje się w gronie osób powołanych do spadku. Jeśli są to dzieci i małżonek, to dziedziczą w częściach równych, jednak część przypadająca dla małżonka nie może być mniejsza niż 1/4 całego spadku.
• w przypadku dziedziczenia testamentowego wszystko uzależnione jest od tego, jak to ujął testator, czyli zmarły, który sporządził testament. W takiej sytuacji może on powołać do spadku wyłącznie jedną osobę, która wcale nie musi być z nim spokrewniona, czy też spowinowacona.

Rodzaje testamentów zwykłych

W polskim prawie spadkowym możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje testamentów, a więc testamenty zwykłe.

• Testament własnoręczny, czyli holograficzny – to najprostszy testament. Taki testament musi być w całości spisany odręcznie przez spadkodawcę, a także musi zawierać datę oraz jego podpis. Testament, który jest napisany komputerowo, wydrukowany i jedynie podpisany – nie będzie ważny.
• Testament notarialny – taki testament jest sporządzony w formie aktu notarialnego, w kancelarii notarialnej. W tym przypadku, o wszystkie istniejące wymogi formalne zadba notariusz.
• Testament ustny, czyli tzw. allograficzny – testament ten sporządza się w taki sposób, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadcza swoją ostatnią wolę w sposób ustny przed wójtem, także burmistrzem czy prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownikiem stanu cywilnego. Takie oświadczenie ustne jest spisywane w protokole z datą, a następnie odczytywane. Protokół dotyczący testamentu ustnego musi być podpisany przez testatora, czyli spadkodawcę oraz jego świadków. Jeśli z jakiejś przyczyny nie można podpisać protokołu, należy wskazać tego powód.

Testamenty szczególne

Oprócz testamentów zwykłych możemy, także wyróżnić testamenty szczególne. Testamenty szczególne dotyczą określonej sytuacji spadkodawcy, tj. obawy rychłej śmierci albo innych okoliczności, w których nie można sporządzić wcześniej wspomnianych testamentów.

Warto wiedzieć, że istnieje również testament podróżny oraz wojskowy. Testament podróżny dotyczy osób podróżujących polskim statkiem morskim lub powietrznym, a testament wojskowy jest uregulowany w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej.

Który z testamentów jest najlepszy?

Ciężko jest wskazać, który z wcześniej wspomnianych testamentów jest lepszy, a który gorszy, ponieważ wszystko tak naprawdę jest uzależnione od zaistniałych okoliczności. Pewnym rodzajem bezpieczeństwa prawnego chroniony jest testament notarialny, gdyż notariusz czuwa nad jego poprawnością pod względem wymogów prawnych. Testament pisemny nie wymaga z kolei stawiennictwa w kancelarii, ale może się okazać, że brak jednego z elementów testamentu spowoduje ryzyko jego nieważności. Jeśli chcemy sporządzić testament pisemny, warto zasięgnąć porady prawnej. Dzięki temu, z jednej strony unikniemy kosztów taksy notarialnej, a z drugiej strony zminimalizujemy ryzyko nieważności testamentu.

Czy istnieje sposób, aby uniknąć dziedziczenia długów?

W kwestii dziedziczenia musimy mieć świadomość tego, że nie istnieje przymus przyjęcia spadku. To od naszej woli zależy, czy chcemy dziedziczyć, czy też nie. Warunkiem jest oczywiście całość spadkobrania, tzn. nie możemy sobie wybrać, że chcemy dziedziczyć np. nieruchomość, a nie chcemy dziedziczyć długów, które spadkodawca miał w chwili śmierci. Warto tutaj rozróżnić, że w przypadku dziedziczenia ustawowego występuje przyjęcie spadku wprost oraz dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza.

Na przyjęcie lub odrzucenie spadku mamy 6 miesięcy od momentu otwarcia spadku. Jeśli dziedziczymy z ustawy, to czas na przyjęcie lub odrzucenie spadku mamy czas od momentu uzyskania informacji o tym, że jesteśmy spadkobiercami. W przypadku testamentu czas odliczany jest od momentu jego otwarcia i ogłoszenia.

Różnice pomiędzy spadkiem wprost a spadkiem z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku wprost to dziedziczenie całego majątku i zobowiązań bez względu na jego końcową wartość. Oznacza to, że jeśli mamy 100.000 zł majątku i 200.000 zł długu, nasz bilans jest ujemny, czyli będziemy dziedziczyć wszystko, czego skutkiem będzie 100.000 zł na minusie.

Dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza jest przyjęciem spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za zobowiązania do wartości dodatniej. Jeśli więc mamy 100.000 zł majątku i 200.000 zł długu, to w takiej sytuacji odziedziczymy jedynie dług w kwocie 100.000 zł i wychodzimy na zero.

Jeśli mamy jakiekolwiek wątpliwości lub pytania związane z dziedziczeniem, warto zdecydować się na konsultacje z prawnikiem, który wszystko nam wytłumaczy.